(زمان تقریبی برای خواندن : )
رادیولوژی از کلمه لاتین Radius به معنای پرتو مشتق شده است. پرتوشناسی یا رادیولوژی و یا تصویربرداری تشخیصی جزو یکی از روش های تصویربرداری است که از پرتو ایکس و دیگر امواج و پرتوها برای تشخیص و درمان بیماری و حالات غیرطبیعی استفاده می نماید. در بعضی موارد نیز از این روش برای درمان بیماری های مختلف از جمله سرطان از طریق روش های پرتودرمانی یا رادیوتراپی استفاده می شود. در این مطلب به طور دقیق تر به بررسی تاریخچه ، کاربردها و همچنین عوارض احتمالی انواع آن می پردازیم.
تاریخچه
در قرن اخیر ، پیشرفت های صورت گرفته در زمینه رادیولوژی باعث معرفی روش های جدیدی برای تشخیص و گاها درمان عارضه های مختلف شده است.
در سال 1985، اولین بار اشعه ایکس توسط دانشمندی به نام ویلهلم کنراد رونتگن کشف شد. او اولین کسی بود که از اشعه ایکس برای تصویر برداری از درون بدن انسان استفاده کرد. او این تکنیک را اولین بار بر روی دست همسر خود امتحان نمود و این امر موجب شور و هیجان بسیاری در بین دانشمندان و محققان اروپایی شد. رونتگن به خاطر این کشف، در سال 1901 برنده جایزه نوبل فیزیک شد. بعد از گذشت مدتی رشته تحصیلی با نام Musculoskeleta Radiology در دانشگاه ها تدریس شد.
در سال 1900 توماس ادیسون پس از اطلاع از کشف روئنتگن فلوروسکوپی را اختراع کرد و از صفحات فلوروسکوپی به عنوان جایگزینی برای تصاویر اشعه ایکس استفاده می شد.
طولی نکشید که پیشرفت های پیر و ماری کوری در کشف رادیوم و دیگر عناصر پرتوده زبان زد خاص و عام محافل علمی شد.
اولین آنژیوگرافی مدرن در سال 1927 به وسیله پزشك پرتغالی Egaz Moniz انجام گرفت که وی موفق به تصویر برداری از سیستم گردش خون در مغز یك انسان زنده گردید.
در سال 1934 اولین برد تخصصی رشته رادیولوژی توسط مجمع پزشكی آمریكا رسما تشكیل گردید.
در سال 1936 اولین تصویر مقطعی از بدن با توموگرافی توسط اشعه ایكس در یك جلسه رادیولوژی به نمایش گذاشته شد. در این روش انقلابی ، تیوپ اشعه ایكس در یك صفحه مشخص در زاویای مختلف به دور بدن بیمار می چرخید و تصویربرداری می كرد . تصویر بدست آمده به این ترتیب دارای وضوع بسیار خوب از اجزای بدن در همان مقطع بود. این روش همچنین IMinography نامیده می شود كه بعدها در دهه 1970 پایه و اساس سی تی اسكن را تشكیل داد.
دستگاه های رادیولوژی
دستگاه های رادیولوژی با توجه به طیف وسیع کاربردهای رادیولوژی از تنوع بسیاری برخوردار هستند. این دستگاه ها عموما با استفاده از پرتوهای اشعه ایکس تصویربرداری از ناحیه مورد نظر را انجام می دهند.
انواع دستگاه
به طور کلی انواع دستگاه های رادیولوژی با توجه به نوع و ماهیت استفاده در دسته های زیر تقسیم بندی می شوند :
رادیوگرافی ساده (ثابت و متحرک)
دستگاه رادیوگرافی ساده به منظور ثبت تصاویر رادیوگرافی ساده کاربرد دارند و در نوع ثابت یک اتاق مجزا برای نصب تجهیزات تصویر برداری در نظر گرفته می شود و تکنسین در یک اتاق مجزا تصاویر را ثبت می کند اما دستگاه های متحرک یا پرتابل را می توان در مواقعی که امکان حرکت دادن بیمار و انتقال به واحد رادیولوژی وجود ندارد استفاده کرد.
رادیولوژی تشخیصی
روش های متعددی برای تصویربرداری به منظور تشخیص و نظارت بر روند پیشرفت بیماری ها وجود دارد. این روش ها عبارت اند از :
- ماموگرافی
- سی تی اسکن
- ام آر آی
- سونوگرافی
- فلوروسکوپی
- اسکن پزشکی هسته ای
رادیولوژی مداخله ای
رادیولوژی یکی از مهم ترین ابزارهای درمان مداخله ای در بیماری های مختلف است که جایگزین مناسبی برای روش های تهاجمی مانند جراحی می شود. این روش نسبت به درمان های تهاجمی، آسیب، خونریزی و جراحت کمتری دارد و دوره نقاهت بیمار را تا حد زیادی کاهش می دهد. درمان های مداخله ای که توسط رادیولوژی امکان پذیر شده اند عبارتند از:
- از بین بردن انسداد عروق خونی
- از بین بردن لخته های خون و قرار دادن استنت به منظور تسهیل جریان خون در رگ ها
- درمان آنوریسم یا ضعیف شدن قسمت هایی از رگ
- پیشگیری از خون ریزی یا امبولیزاسیون عروق
- قراردادن لوله های تغذیه ( گاستروستومی ) در بیمارانی که توانایی خوردن غذا ندارند.
- بیوپسی یا نمونه برداری آزمایشگاهی از بافت سرطان
- درمان کمردردهای مزمن
رادیولوژی درمانی یا رادیو تراپی
رادیو درمانی در بیش از 50 درصد از افراد مبتلا به سرطان یک روش مرسوم درمانی است. انتخاب روش درمانی مناسب با استفاده از رادیوتراپی با توجه به نوع بیماری، علائم و اهداف مورد نظر از درمان متغیر است. این روش ها عبارتند از:
- رادیوتراپی با استفاده از اشعه خارجی (External Beam Radiotherapy)
- جراحی استریوتاکتیک (Stereotactic Surgery)
- درمان با استفاده از اشعه های پروتون (Proton Beam Therapy )
تصویربرداری رادیولوژی چگونه انجام می شود
برای انجام رادیولوژی ابتدا تکنیسین ، بیمار را به اتاق مخصوص عکس برداری هدایت می کند. روش انجام رادیوگرافی بسته به اینکه از چه اندامی تصویربرداری انجام می شود متفاوت است. ممکن است نیاز شود تا بیمار در حالت درازکش بر روی تخت (در حالت رو به بالا، به شکم و یا خوابیده به پهلو) قرار گیرد. بعضی تصاویر رادیوگرافی در حالت ایستاده تهیه می شوند و برای تهیه بعضی دیگر لازم است تا بیمار بنشیند و یا دراز بکشد و سپس یک صفحه کاست کامپیوتری مخصوص را در زیر یا کنار اندام مورد نظر قرار می دهد. به این صفحه کاست Cassette می گویند.
در مرحله بعد منبع اشعه ایکس که بر روی دسته فلزی خاصی قرار گرفته را در نزدیکی اندام قرار می دهد به طوری که قسمتی از اندام که نیاز به تصویربرداری دارد بین منبع اشعه ایکس و کاست قرار گیرد.
بیمار باید در وضعیت خواسته شده بی حرکت بماند. تکنیسن اتاق را ترک کرده و در اتاق مجاور کلید تولید اشعه ایکس را می فشارد. تابش اشعه ایکس به اندام مورد نظر در کسری از ثانیه صورت می گیرد .در اکثر مواقع عکس برداری از اندام مورد نظر در دو یا چند جهت انجام می شود به این معنی که چند عکس از اندام از زاویه های مختلف گرفته می شود . در این موارد تکنیسن مجددا اندام را در وضعیت دیگری قرار داده و مراحل قبل را تکرار می کند. در صورت تمایل فیلم رادیولوژی به توسط متخصص رادیولوژی دیده شده و تفسیر می شود. این تفسیر برای پزشک معالج نوشته شده و به همراه فیلم به بیمار داده می شود تا به پزشک معالج خود ارائه نماید.
اقدامات پس از انجام تصویربرداری
پس از پایان تصویربرداری رادیولوژی می توانید لباس های خود را پوشیده و منتظر چاپ عکس باشید. پزشک شما با مشاهده تصاویر و نتایج به دست آمده که توسط رادیولوژیست گزارش می شود، در خصوص تشخیص و درمان بیماری شما تصمیم می گیرد اما اگر نتایج حاصل از رادیولوژی کافی نبود، ممکن است روش‌های تشخیصی دیگری را پیشنهاد دهد.
در چه مواردی رادیولوژی کاربرد دارد؟
این روش تصویربرداری می تواند اختلالات مختلفی را تشخیص دهد که شامل موارد زیر می باشد :
- مشکلاتی که باعث کمر درد می شوند به جز امکان تشخیص آسیب شناسی مکانیکی ستون فقرات
- تغییر در شکل ستون فقرات که در آن رادیولوژی می‌تواند به طور دقیق تعداد درجه انحنا را مشخص نماید.
- لغزش مهره کمر یا ستون فقرات مانند اسپیدیلولیستزیس و آرتریت
- عکس از ریه
- عکس های رنگی با کنتراست از مری ، معده ، کلیه و…
- بررسی های ساده و سریع از شکم ، مری ، معده ، روده ، کلیه ها ، لوزه سوم ،سنگ های کلیه و…
- تشخیص شکستگی ها
- و…
