رتینوبلاستوما
رتینوبلاستوما نوعی سرطان چشم است که در شبکیه‌ی چشم -دیواره‌ی حساس داخل چشم ایجاد می شود. رتینوبلاستوما بطور شایع کودکان کم سن را دچار می کند اما در موارد نادر می تواند در بزرگسالان نیز رخ دهد.
شبکیه‌ی چشم از بافت های عصبی ساخته شده است که نور وارده به چشم را احساس می کنند. شبکیه از طریق رشته های عصبی چشمی سیگنال هایی به مغر میفرستد که این سیگنال ها در آنجا بصورت تصویری تفسیر می شوند.
رتینوبلاستوما که نوعی خاص از سرطان چشم است، رایج ترین نوع سرطان چشمی است که کودکان را دچار می کند. رتینوبلاستوما ممکن است در یک یا هر دو چشم اتفاق بیافتد.
علائم
قرمزی چشم یکی از علائم این بیماری است
از آنجایی که رتینوبلاستوما اکثرا در نوزادان و کودکان کم سن اتفاق میافتد، علائم آن رایج نیست. نشانه هایی که ممکن است متوجه آن شوید شامل موارد زیر است :
- سفید شدن دایره‌ی مرکزی (مردمک) هنگام تاباندن نور به چشم، مانند زمانی که با فلاش از فرد عکس برداری شود
- چشمانی که بنظر میرسد دو جهت را نگاه می کنند
- ضعف بینایی
- قرمزی چشم
- تورم چشم
علت ابتلا
رتینوبلاستوما زمانی اتفاق میافتد که سلول های عصبی شبکیه‌ی چشم دچار جهش های ژنتیکی می شوند. این تغییرات باعث می شوند تا برخلاف سلول های سالم، سلول ها به رشد و تکثیر ادامه بدهند. این توده‌ی رشد کرده از جنس سلول، تبدیل به تومور می شود.
سلول های رتینوبلاستوما می توانند به داخل چشم و ساختارهای پیرامونی حمله کنند. همچنین رتینوبلاستوما می تواند به دیگر قسمت های بدن مانند مغز و ستون فقرات پخش شود (متاستاز).
در بیشتر موارد رتینوبلاستوما، منشا این جهش ژنتیکی که منجر به سرطان می شود نامعلوم است. با این حال، این احتمال وجود دارد که کودکان جهشی ژنتیکی را از والدین خود دریافت کنند.
رتینوبلاستوما‌ی مادرزادی
جهش های ژنتیکی می توانند احتمال انتقال رتینوبلاستوما و دیگر سرطان ها از والدین به کودکان را افزایش دهند.
رتینوبلاستوما‌ی مادرزادی بصورت الگوی اتوزومال غالب از والد به کودکان انتقال داده می شود، یعنی فقط یکی از والدین نیاز به یک کپی از جهش ژنتیکی دارد تا بتواند احتمال دچار کردن فرزند به رتینوبلاستوما را افزایش دهد. اگر یکی از والدین این جهش ژنتیکی را داشته باشد، هر فرزند احتمال 50% ارث بردن آن ژن را دارد.
با اینکه جهش ژنتیکی احتمال ابتلای کودک به رتینوبلاستوما را افزایش می دهد، این به معنای اجتناب ناپذیر بودن این سرطان نیست.
کودکانی که رتینوبلاستوما را ارث برده اند معمولا در سنین پایین دچار آن می شوند. رتینوبلاستوما‌ی مادرزادی همچنین معمولا هر دو چشم را بجای یک چشم تحت تاثیر قرار می دهد.
تشخیص
آزمایشها و روش هایی که برای تشخیص رتینوبلاستوما انجام میشوند، شامل موارد زیر است :
- آزمایش چشم : چشم پزشک آزمایش چشم انجام می دهد تا تشخیص دهد چه چیزی باعث ایجاد نشانه ها و علائم در کودک شده است. برای انجام آزمایشی دقیق تر ممکن است پزشک استفاده از بیهوشی را توصیه کند تا کودک بی حرکت بماند.
- روش های تصویربرداری : روش های تصویربرداری می توانند به پزشک کمک کنند تا تشخیص دهد که رتینوبلاستوما به حدی رشد کرده است که دیگر ساختار های اطراف چشم را دچار کند، یا خیر. این روش های تصویربرداری ممکن است شامل سونوگرافی و ام آر آی شوند.
آزمایش چشم یکی از روش های تشخیصی رتینوبلاستوما است
درمان
شیمی درمانی برای درمان این بیماری
بهترین راه درمان رتینوبلاستوما، همیشه به اندازه و موقعیت تومور، پخش شدن سرطان به نواحی دیگر غیر از چشم، سلامت کلی کودک و سلیقه‌ی فرد بستگی داد. هدف از درمان، معالجه‌ی سرطان است. تا حد ممکن پزشکان تلاش می کنند تا درمانی هایی را انجام دهند که نتیجه‌ی آن برداشتن چشم یا کاهش بینایی نباشد.
شیمی درمانی
شیمی درمانی، یک درمان دارویی است که از مواد شیمایی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کند و در کودکان مبتلا به رتینوبلاستوما، برای کوچک کردن اندازه‌ی تومور استفاده می شود تا روش درمانی دیگر مانند سرما درمانی یا لیزر درمانی بتوانند برای درمان سلول های سرطانی باقی مانده موثر واقع شوند. این کار باعث می شود احتمال بی نیازی کودک از تخلیه‌ی چشم، افزایش یابد.
انواع شیمی درمانی که برای درمان رتینوبلاستوما استفاده می شوند شامل موارد زیر است :
- داروهای شیمیایی که از همه جای بدن عبور می کنند : داروهای شیمی درمانی تزریق شده از طریق یک رگ خونی از همه جای بدن عبور می کنند تا سلول های سرطانی را از بین ببرند.
- داروی شیمی‌درمانی که در نزدیکی تومور تزریق می شود : نوعی خاص از شیمی درمانی به اسم شیمی درمانی داخل شریانی از طریق لوله ایی کوچک (کاتتر) وارد شریانی که به چشم خون رسانی می کند شده و دارو را مستقیما به تومور تزریق می کند.
- شیمی درمانی معطوف به چشم : شیمی درمانی داخل زجاجیه شامل تزریق داروهای شیمی درمانی به داخل چشم می شود.
جراحی تخلیه چشم
زمانی که توده‌ی سرطان بزرگتر از آن است که با دیگر روش ها قابل درمان باشد، ممکن است جراحی تخلیه‌ی چشم برای درمان رتینوبلاستوما استفاده شود. در این مواقع، برداشتن چشم میتواند از پخش شدن سرطان به دیگر قسمت های بدن جلوگیری کند. جراحی برای برداشتن چشم مبتلا به رتینوبلاستوما، شامل موارد زیر است :
- تخلیه به روش حذف کره‌ی چشم مبتلا : در نوعی جراحی به نام حذف کره، جراح عضلات و بافت های اطراف چشم را می برد تا چشم را از حفره‌ی خود بیرون بیاورد. قسمتی از رشته‌های عصبی چشم که از قسمت پشتی چشم به مغز میرسند نیز برداشته می شود.
- جراحی جایگذاری ایمپلنت : بلافاصله بعد از حذف کره، جراح توپی مخصوص از جنس پلاستیک یا موادی دیگر را در حفره‌ی چشم جای می دهد. در برخی موارد عضلاتی که حرکت چشم را کنترل می کنند به ایمپلت وصل می شوند.
- جایگذاری چشم مصنوعی : چند هفته پس از جراحی، چشم مصنوعی سفارشی ساخته شده می تواند بر روی ایمپلنت چشم قرار بگیرد. چشم مصنوعی را می توان طوری ساخت که مشابه چشم سالم کودک باشد. چشم مصنوعی در پشت پلک های چشم قرار می گیرد و زمانی که ماهیچه های چشم ایمپلت چشم را تکان می دهد، به نظر میرسد که چشم مصنوعی هم حرکت می کند.
پرتودرمانی
پرتودرمانی از پرتوهای انرژی بالا مانند اشعه‌ی ایکس و پروتون ها برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کنند. انواع پرتودرمانی استفاده شده در درمان رتینوبلاستوما شامل موارد زیر می شود :
- پرتودرمانی محلی : در پرتودرمانی محلی، که به آن پرتودرمانی پلاک یا براکی تراپی نیز می گویند، ابزار درمان به طور موقت در نزدیکی تومور قرار می گیرد. پرتودرمانی محلی از دیسکی کوچک که حاوی دانه های مواد رادیواکتیو است استفاده می کند. این دیسک در جای خود بخیه می شود و به مدت چند روز آنجا باقی میماند تا به آرامی به تومور اشعه ساطع کند.
- پرتودرمانی خارجی : پرتودرمانی خارجی پرتوهای پرانرژی را که از طریق دستگاهی بزرگ در خارج از بدن ایجاد می شوند، به تومور می فرستد. زمانی که کودک روی تختی دراز کشیده است، دستگاه به دور کودک می چرخد و پرتو ساطع می کند.
لیزردرمانی
در لیزر درمانی، از یک لیزر حرارتی مستقیما برای از بین بردن سلول های توموری استفاده می شود.
سرمادرمانی
سرما درمانی از سرمای شدید برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کند.
در سرما درمانی، مایعی بسیار سرد مانند نیتروژن مایع در نزدیکی یا داخل سلول های سرطانی قرار می گیرد. زمانی که سلول ها منجمد شدند، ماده‌ی سرد برداشته می شود و سلول ها به دمای عادی خود بر می گردند. این روند منجمد کردن و بازگشت به دمای عادی چند بار در هر جلسه‌ی سرمادرمانی تکرار شده و باعث از بین رفتن سلول های سرطانی می شود.
پیشگیری
پزشکان مطمعن نیستند چه چیزی منشا ایجاد رتینوبلاستوما می شود، پس راهی قطعی برای پیشگیری از آن وجود ندارد.
اگر کودک شما دچار رتینوبلاستوما شده است، ممکن است پزشک آزمایش ژنتیکی توصیه کند تا تشخیص دهد که عامل سرطان از طریق ارث بردن جهش ژنتیکی بوده است یا خیر. پزشک همچنین ممکن است توصیه کند با مشاور ژنتیک صحبت کنید که می تواند به شما کمک کند در مورد تمایلتان به انجام آزمایش ژنتیک تصمیم بگیرید.
آزمایش ژنتیک باعث می شود تا خانواده ها در مورد اینکه فرزندشان احتمال بیشتری برای ابتلا به رتینوبلاستوما دارند یا خیر، آگاه شوند و راه درمانی مناسب برای آن برنامه ریزی شود. برای مثال، میتوان آزمایش چشم را از زمان تولد آغاز کرد یا در برخی موارد ممکن است قبل از تولد انجام شوند. به این صورت رتینوبلاستوما را می توان بسیار زودتر، زمانی که تومور کوچک است و احتمال درمان و حفظ بینایی وجود دارد، تشخیص داد.
آزمایش ژنتیکی را میتوان برای یافتن موارد زیر استفاده کرد :
- احتمال دارد کودک مبتلا به رتینوبلاستوما به سرطان های مشابه مبتلا شود
- احتمال اینکه کودک مبتلا به رتینوبلاستوما جهش ژنتیکی داشته باشد که می تواند به فرزاندان آینده اش منتقل شود
- احتمال اینکه دیگر فرزاندان خانواده احتمال ابتلا به رتینوبلاستوما یا سرطان های مشابه را داشته باشند
- احتمال اینکه شما و همسرتان امکان انتقال جهش ژنتیکی را به فرزندان خود داشته باشید
- علائم
-
علائم
قرمزی چشم یکی از علائم این بیماری است
از آنجایی که رتینوبلاستوما اکثرا در نوزادان و کودکان کم سن اتفاق میافتد، علائم آن رایج نیست. نشانه هایی که ممکن است متوجه آن شوید شامل موارد زیر است :
- سفید شدن دایره‌ی مرکزی (مردمک) هنگام تاباندن نور به چشم، مانند زمانی که با فلاش از فرد عکس برداری شود
- چشمانی که بنظر میرسد دو جهت را نگاه می کنند
- ضعف بینایی
- قرمزی چشم
- تورم چشم
- علت ابتلا
-
علت ابتلا
رتینوبلاستوما زمانی اتفاق میافتد که سلول های عصبی شبکیه‌ی چشم دچار جهش های ژنتیکی می شوند. این تغییرات باعث می شوند تا برخلاف سلول های سالم، سلول ها به رشد و تکثیر ادامه بدهند. این توده‌ی رشد کرده از جنس سلول، تبدیل به تومور می شود.
سلول های رتینوبلاستوما می توانند به داخل چشم و ساختارهای پیرامونی حمله کنند. همچنین رتینوبلاستوما می تواند به دیگر قسمت های بدن مانند مغز و ستون فقرات پخش شود (متاستاز).
در بیشتر موارد رتینوبلاستوما، منشا این جهش ژنتیکی که منجر به سرطان می شود نامعلوم است. با این حال، این احتمال وجود دارد که کودکان جهشی ژنتیکی را از والدین خود دریافت کنند.
رتینوبلاستوما‌ی مادرزادی
جهش های ژنتیکی می توانند احتمال انتقال رتینوبلاستوما و دیگر سرطان ها از والدین به کودکان را افزایش دهند.
رتینوبلاستوما‌ی مادرزادی بصورت الگوی اتوزومال غالب از والد به کودکان انتقال داده می شود، یعنی فقط یکی از والدین نیاز به یک کپی از جهش ژنتیکی دارد تا بتواند احتمال دچار کردن فرزند به رتینوبلاستوما را افزایش دهد. اگر یکی از والدین این جهش ژنتیکی را داشته باشد، هر فرزند احتمال 50% ارث بردن آن ژن را دارد.
با اینکه جهش ژنتیکی احتمال ابتلای کودک به رتینوبلاستوما را افزایش می دهد، این به معنای اجتناب ناپذیر بودن این سرطان نیست.
کودکانی که رتینوبلاستوما را ارث برده اند معمولا در سنین پایین دچار آن می شوند. رتینوبلاستوما‌ی مادرزادی همچنین معمولا هر دو چشم را بجای یک چشم تحت تاثیر قرار می دهد.
- تشخیص
-
تشخیص
آزمایشها و روش هایی که برای تشخیص رتینوبلاستوما انجام میشوند، شامل موارد زیر است :
- آزمایش چشم : چشم پزشک آزمایش چشم انجام می دهد تا تشخیص دهد چه چیزی باعث ایجاد نشانه ها و علائم در کودک شده است. برای انجام آزمایشی دقیق تر ممکن است پزشک استفاده از بیهوشی را توصیه کند تا کودک بی حرکت بماند.
- روش های تصویربرداری : روش های تصویربرداری می توانند به پزشک کمک کنند تا تشخیص دهد که رتینوبلاستوما به حدی رشد کرده است که دیگر ساختار های اطراف چشم را دچار کند، یا خیر. این روش های تصویربرداری ممکن است شامل سونوگرافی و ام آر آی شوند.
آزمایش چشم یکی از روش های تشخیصی رتینوبلاستوما است
- درمان
-
درمان
شیمی درمانی برای درمان این بیماری
بهترین راه درمان رتینوبلاستوما، همیشه به اندازه و موقعیت تومور، پخش شدن سرطان به نواحی دیگر غیر از چشم، سلامت کلی کودک و سلیقه‌ی فرد بستگی داد. هدف از درمان، معالجه‌ی سرطان است. تا حد ممکن پزشکان تلاش می کنند تا درمانی هایی را انجام دهند که نتیجه‌ی آن برداشتن چشم یا کاهش بینایی نباشد.
شیمی درمانی
شیمی درمانی، یک درمان دارویی است که از مواد شیمایی برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کند و در کودکان مبتلا به رتینوبلاستوما، برای کوچک کردن اندازه‌ی تومور استفاده می شود تا روش درمانی دیگر مانند سرما درمانی یا لیزر درمانی بتوانند برای درمان سلول های سرطانی باقی مانده موثر واقع شوند. این کار باعث می شود احتمال بی نیازی کودک از تخلیه‌ی چشم، افزایش یابد.
انواع شیمی درمانی که برای درمان رتینوبلاستوما استفاده می شوند شامل موارد زیر است :
- داروهای شیمیایی که از همه جای بدن عبور می کنند : داروهای شیمی درمانی تزریق شده از طریق یک رگ خونی از همه جای بدن عبور می کنند تا سلول های سرطانی را از بین ببرند.
- داروی شیمی‌درمانی که در نزدیکی تومور تزریق می شود : نوعی خاص از شیمی درمانی به اسم شیمی درمانی داخل شریانی از طریق لوله ایی کوچک (کاتتر) وارد شریانی که به چشم خون رسانی می کند شده و دارو را مستقیما به تومور تزریق می کند.
- شیمی درمانی معطوف به چشم : شیمی درمانی داخل زجاجیه شامل تزریق داروهای شیمی درمانی به داخل چشم می شود.
جراحی تخلیه چشم
زمانی که توده‌ی سرطان بزرگتر از آن است که با دیگر روش ها قابل درمان باشد، ممکن است جراحی تخلیه‌ی چشم برای درمان رتینوبلاستوما استفاده شود. در این مواقع، برداشتن چشم میتواند از پخش شدن سرطان به دیگر قسمت های بدن جلوگیری کند. جراحی برای برداشتن چشم مبتلا به رتینوبلاستوما، شامل موارد زیر است :
- تخلیه به روش حذف کره‌ی چشم مبتلا : در نوعی جراحی به نام حذف کره، جراح عضلات و بافت های اطراف چشم را می برد تا چشم را از حفره‌ی خود بیرون بیاورد. قسمتی از رشته‌های عصبی چشم که از قسمت پشتی چشم به مغز میرسند نیز برداشته می شود.
- جراحی جایگذاری ایمپلنت : بلافاصله بعد از حذف کره، جراح توپی مخصوص از جنس پلاستیک یا موادی دیگر را در حفره‌ی چشم جای می دهد. در برخی موارد عضلاتی که حرکت چشم را کنترل می کنند به ایمپلت وصل می شوند.
- جایگذاری چشم مصنوعی : چند هفته پس از جراحی، چشم مصنوعی سفارشی ساخته شده می تواند بر روی ایمپلنت چشم قرار بگیرد. چشم مصنوعی را می توان طوری ساخت که مشابه چشم سالم کودک باشد. چشم مصنوعی در پشت پلک های چشم قرار می گیرد و زمانی که ماهیچه های چشم ایمپلت چشم را تکان می دهد، به نظر میرسد که چشم مصنوعی هم حرکت می کند.
پرتودرمانی
پرتودرمانی از پرتوهای انرژی بالا مانند اشعه‌ی ایکس و پروتون ها برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کنند. انواع پرتودرمانی استفاده شده در درمان رتینوبلاستوما شامل موارد زیر می شود :
- پرتودرمانی محلی : در پرتودرمانی محلی، که به آن پرتودرمانی پلاک یا براکی تراپی نیز می گویند، ابزار درمان به طور موقت در نزدیکی تومور قرار می گیرد. پرتودرمانی محلی از دیسکی کوچک که حاوی دانه های مواد رادیواکتیو است استفاده می کند. این دیسک در جای خود بخیه می شود و به مدت چند روز آنجا باقی میماند تا به آرامی به تومور اشعه ساطع کند.
- پرتودرمانی خارجی : پرتودرمانی خارجی پرتوهای پرانرژی را که از طریق دستگاهی بزرگ در خارج از بدن ایجاد می شوند، به تومور می فرستد. زمانی که کودک روی تختی دراز کشیده است، دستگاه به دور کودک می چرخد و پرتو ساطع می کند.
لیزردرمانی
در لیزر درمانی، از یک لیزر حرارتی مستقیما برای از بین بردن سلول های توموری استفاده می شود.
سرمادرمانی
سرما درمانی از سرمای شدید برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می کند.
در سرما درمانی، مایعی بسیار سرد مانند نیتروژن مایع در نزدیکی یا داخل سلول های سرطانی قرار می گیرد. زمانی که سلول ها منجمد شدند، ماده‌ی سرد برداشته می شود و سلول ها به دمای عادی خود بر می گردند. این روند منجمد کردن و بازگشت به دمای عادی چند بار در هر جلسه‌ی سرمادرمانی تکرار شده و باعث از بین رفتن سلول های سرطانی می شود.
- پیشگیری
-
پیشگیری
پزشکان مطمعن نیستند چه چیزی منشا ایجاد رتینوبلاستوما می شود، پس راهی قطعی برای پیشگیری از آن وجود ندارد.
اگر کودک شما دچار رتینوبلاستوما شده است، ممکن است پزشک آزمایش ژنتیکی توصیه کند تا تشخیص دهد که عامل سرطان از طریق ارث بردن جهش ژنتیکی بوده است یا خیر. پزشک همچنین ممکن است توصیه کند با مشاور ژنتیک صحبت کنید که می تواند به شما کمک کند در مورد تمایلتان به انجام آزمایش ژنتیک تصمیم بگیرید.
آزمایش ژنتیک باعث می شود تا خانواده ها در مورد اینکه فرزندشان احتمال بیشتری برای ابتلا به رتینوبلاستوما دارند یا خیر، آگاه شوند و راه درمانی مناسب برای آن برنامه ریزی شود. برای مثال، میتوان آزمایش چشم را از زمان تولد آغاز کرد یا در برخی موارد ممکن است قبل از تولد انجام شوند. به این صورت رتینوبلاستوما را می توان بسیار زودتر، زمانی که تومور کوچک است و احتمال درمان و حفظ بینایی وجود دارد، تشخیص داد.
آزمایش ژنتیکی را میتوان برای یافتن موارد زیر استفاده کرد :
- احتمال دارد کودک مبتلا به رتینوبلاستوما به سرطان های مشابه مبتلا شود
- احتمال اینکه کودک مبتلا به رتینوبلاستوما جهش ژنتیکی داشته باشد که می تواند به فرزاندان آینده اش منتقل شود
- احتمال اینکه دیگر فرزاندان خانواده احتمال ابتلا به رتینوبلاستوما یا سرطان های مشابه را داشته باشند
- احتمال اینکه شما و همسرتان امکان انتقال جهش ژنتیکی را به فرزندان خود داشته باشید
